Gruweldaden

Ik vermoed dat zowat iedereen de beelden wel zal gezien hebben van de vermoorde burgers in verschillende dorpjes in Oekraïne. Of er dan toch in elk geval over gehoord heeft.

Er bestaat geen enkele twijfel over dat wat daar gebeurd is, “oorlogsmisdaden” waren. Gepleegd door soldaten van het Russische leger bij hun aftocht. Weerloze, ongewapende, onschuldige burgers, mannen en vrouwen, die zomaar vermoord werden. Afgemaakt, geëxecuteerd. Sommige commentaren noemen dit “onmenselijk”. Anderen noemen dit “beestachtig”, maar dat is fout: dieren doen zoiets niet. Alléén de mens is in staat tot een dergelijke wreedheid.

De roep klinkt luid om de Russische president Vladimir Poetin hiervoor aan te klagen als “oorlogsmisdadiger”. Maar om te beginnen valt zoiets zo goed als niet te bewijzen. En het is ook niet eens zeker dat die man effectief hiertoe orders zou gegeven hebben, of ervan zou geweten hebben en het getolereerd heeft.

Hoe erg het ook is, vergeten we niet dat dit absoluut geen uitzondering is. Er zijn in de voorbije decennia talloze andere gevallen geweest van dergelijke gruweldaden op onschuldigen. Denken we bijvoorbeeld maar aan het bloedbad dat de Amerikaanse soldaten aangericht hebben in het Vietnamese dorpje My Lai, op 16 maart 1968: meer dan 500 onschuldige burgers, vooral ouderen, vrouwen en kinderen, werden daar vermoord. Of denken we aan de massamoord in het Joegoslavische Srebrenica: op 11 juli 1995 werden daar op bevel van de Servische generaal Mladic meer dan 8000 moslimmannen geëxecuteerd. Of aan het Ierse Londonderry, waar op 30 januari 1972 de Britse soldaten minstens 26 ongewapende burgers hebben neergeknald. Enzovoort, enzoverder: de lijst is eindeloos.

In veel gevallen gaat het om min of meer “geïsoleerde incidenten”. Soldaten die door de adrenaline en de groepsdruk zodanig opgefokt zijn dat ze alle remmingen verliezen en als in een soort roes tekeer gaan met een ongekende wreedheid. Het komt heel zelden voor dat zoiets “op bevel” gebeurt. (Al valt ook dát voor, bijvoorbeeld in Srebrenica.) En dan is het niet de bevelvoerder van het leger die verantwoordelijk is voor de oorlogsmisdaden. Ik vermoed dat dat ook in Oekraïne zo gegaan is. Al zijn de wandaden die de Russische soldaten er gepleegd hebben, vermoedelijk eerder een uiting van immense frustratie en onmacht geweest, eerder dan van adrenaline in de roes van het gevecht.

En dus zou het heel goed kunnen kloppen dat Vladimir Poetin zélf voor deze gruweldaden niet kan beschuldigd worden van “oorlogsmisdaden”. (Maar wél voor het met raketten bestoken van burgerdoelwitten en het willekeurig laten bombarderen van steden zonder enig onderscheid te maken tussen militaire of andere gebouwen.) Maar dan zou je wel verwachten dat de Russische regering zich “coöperatief” opstelt, dat ze ermee instemmen om de feiten te laten onderzoeken en dat ze de “daders” zouden bestraffen. Of dat ze zelf een onderzoek uitvoeren en alles in de doofpot laten verdwijnen, zoals bijvoorbeeld de Amerikanen geprobeerd hebben in het Vietnamese drama, of de Britten in Noor-Ierland.

De reactie van de Russische regering is echter een staalharde ontkenning. Niet alleen is dat te belachelijk voor woorden, want de bewijzen zijn onloochenbaar; het is ook bijzonder verdacht. Want het wekt de indruk dat zij er dan toch zélf bij betrokken zijn en dat de verantwoordelijkheid voor die oorlogsmisdaden wel degelijk bij Vladimir Poetin zelf ligt.

Hoe dan ook: het wordt voor de Russische president alleen maar pijnlijker. De kans dat alles na de oorlog inderdaad weer “business as usual” zal worden, wordt met de dag kleiner. Hij lijkt nu wel gedoemd te zijn een internationale paria te worden, opgesloten binnen de grenzen van zijn eigen land. Jammer genoeg maakt dat hem alleen maar nóg gevaarlijker. We naderen stilaan een breekpunt waarbij het voor hem toch niet meer erger kan worden. En dan zou hij weleens kunnen besluiten om de hele wereld mee te sleuren in zijn ondergang…