Depressie

Er zijn niet veel mensen meer in leven die “de grote depressie” van de vorige eeuw meegemaakt hebben; het is tenslotte al zowat negentig jaar geleden. En ergens is het jammer dat er niemand meer is om ons te vertellen hoe het was om te overleven tijdens en vóór die “depressie”. Want die had ons misschien kunnen waarschuwen om niet in dezelfde fouten te vervallen.

De “grote depressie” van de vorige eeuw begon in 1929, en sleepte aan tot 1933. Daarna ging het even iets beter, maar in 1937 was het alweer prijs. Wat meteen de opgang van extremistische partijen, en van Adolf Hitler, verklaart: de mensen hadden ondertussen alle geloof in de heersende politieke klasse én in het bankensysteem verloren.

Over de oorzaak van die grote depressie zijn de economen het niet helemaal eens.

Eén van de verklaringen heeft te maken met een “recessie” van de Amerikaanse economie: begin 1929 groeide de economie niet meer, maar begon daarentegen te krimpen. De Amerikaanse economie was lange tijd spectaculair gegroeid omdat Europa na de Eerste Wereldoorlog nog jaren lang Amerikaanse hulp nodig had voor de wederopbouw. Maar in de loop van de jaren Twintig begon die nood langzaamaan te verminderen.

De banken raakten stilaan in de problemen, want die hadden gigantisch veel geld uitgeleend aan de bedrijven, en omdat die bedrijven in moeilijkheden raakten door de recessie konden die dat niet meer terugbetalen. Veel van dat geleend geld was ook gebruikt om te “beleggen”, zeg maar “speculeren” op de aandelenbeurzen. Omdat de banken geen geld meer hadden, begonnen de beleggers massaal hun aandelen te verkopen in een poging iets van hun (geleend) geld te recupereren. Maar omdat iedereen in paniek begon te verkopen, stortten de aandelenkoersen in elkaar, en de Amerikaanse beurs crashte. Al het geld dat in die aandelen belegd was, was verdampt. Veel banken werden in die crash meegesleurd, en iedereen wilde, om te redden wat er nog te redden viel, zijn spaargeld van de bank afhalen. Wat de val van de banken alleen maar nog erger maakte, zodat heel veel mensen op het einde van de rit ook al hun spaargeld kwijt waren. De Amerikaanse “middenklasse” werd een heel stuk “armer”, en zag geen andere mogelijkheid dan te bezuinigen en dus minder uit te geven. Waardoor de verkoop van allerlei goederen helemaal stil viel, en veel fabrieken en ondernemingen failliet gingen. Wat dan weer massale ontslagen tot gevolg had, en heel veel arbeiders hun inkomen verloren en in totale armoede gestort werden. Omdat niemand nog geld had om te spenderen, werd er nauwelijks nog iets gekocht, waarna de prijzen spectaculair gingen dalen: er ontstond een “deflatie”, wat het omgekeerde is van een “inflatie”. Hierdoor steeg de “reële rente” van de leningen. (De “reële rente” is het verschil tussen de nominale rente en de inflatie. Als je bijvoorbeeld 5% rente betaalt voor een lening, maar er is een inflatie van 3%, dan is de “reële rente” maar 2%. Maar als er een deflatie is, van bijvoorbeeld min 3%, dan wordt dat opeens een “reële rente” van 8%.) Investeren werd dus bijzonder duur, zodat de kapitaalsinvesteringen bijna helemaal stil vielen en er niemand meer was die nog nieuwe werkgelegenheid kon of durfde creëren.

Door de oorlog in Oekraïne riskeren wij volgens velen opnieuw in een “recessie” te tuimelen: een periode waarin de economie niet langer groeit, maar begint te krimpen. Wat onvermijdelijk een negatief effect zal hebben op de werkgelegenheid. En dát samen met een torenhoge inflatie wegens de (al dan niet kunstmatig gecreëerde) “schaarste” van allerlei producten, waardoor het leven dag na dag duurder zal worden. Om die inflatie tegen te gaan, verhogen de Centrale Banken hun rentes, zodat ook geld lenen duurder zal worden. Hierdoor zullen de mensen minder gaan consumeren, waardoor (hoopt men) de prijzen zullen dalen en de inflatie onder controle raakt. Maar het gevolg zou wel eens kunnen zijn dat de economie nog verder zal krimpen. Omdat het ook voor de ondernemingen veel duurder wordt om geld te lenen, zal er door de ondernemers minder geïnvesteerd worden, en de werkgelegenheid zal dalen. De werkloosheid zal toenemen, de mensen zullen minder geld hebben om te consumeren, en de ondernemingen zullen hun winsten zien slinken. Tegelijk zullen ook de aandelenkoersen ineen zakken, want beleggers willen hun geld liever investeren in beleggingen met een “zekere” opbrengst, nu dat weer de moeite waard wordt. Gevolg is dat de Beurzen wereldwijd zullen crashen, zodat de verschillende beursgenoteerde bedrijven geen fondsen meer kunnen inzamelen en overkop zullen gaan.

Klinkt dit bekend? Dan zal het duidelijk zijn dat we, jammer genoeg, vermoedelijk op weg zijn naar een nieuwe “depressie”: een beurscrash, faillissementen en werkloosheid, inflatie en stijgende levenskost. Ik weet niet of dat scenario ondertussen al “onvermijdelijk” geworden is, maar velen vrezen dat we er naartoe gaan. En dat allemaal door de ongebreidelde hebzucht en machtshonger van enkelingen.

Vladimir Poetin heeft al laten weten dat het niet de bedoeling is om nucleaire wapens te gebruiken in deze oorlog (al weet je met hem natuurlijk nooit: hij heeft al zowat altijd gelogen). Maar deze oorlog is vermoedelijk sowieso vernietigend voor ons voortbestaan, of in elk geval voor onze (materiële) welvaart. We kunnen ons maar beter voorbereiden op een wereld die ons niet veel meer te bieden heeft, behalve dan diepe ellende en armoede. Zoals bijna honderd jaar geleden…