Excuses

8 juni 2022 zal voor altijd in de (Belgische) geschiedenisboeken vermeld blijven als de dag dat de Belgische koning Filip ter plaatse zijn “diepste spijt” is gaan betuigen voor de wandaden van de Belgische kolonisator in Congo.

Vreemd genoeg is dat iets dat vooral in België heel veel aandacht heeft gekregen. Bij de gewone Congolezen, in Congo zelf, is dat zo goed als geruisloos voorbij gegaan. Wat (lang geleden) gebeurd is, is gebeurd. Zij liggen niet bepaald wakker van het verleden, ze houden zich meer bezig met het heden en met de toekomst. En voor de Congolese man (of vrouw) in-de-straat is dat “heden” allesbehalve rooskleurig. Er is zo goed als niets dat deftig functioneert in Congo, de meeste mensen moeten bikkelen om te overleven, gezondheidszorg is er nauwelijks, en veilig voelen de meesten zich ook al niet. Vooral in Oost-Congo is de situatie ronduit rampzalig. Daar heerst de totale anarchie, daar heersen de gewapende milities die ongegeneerd en ongestoord roven en vernielen en moorden en verkrachten.

Dát is wat de mensen in Congo vooral bezig houdt, niet de vraag wat de Belgische koning over het verre verleden zou komen vertellen. De Congolese “elite”, de “intellectuelen”, die zijn er wél mee bezig, en die zijn boos en teleurgesteld. Want zij hadden “echte excuses” verwacht. Vooral dan omdat “echte excuses” in principe moeten gevolgd worden door een soort “schadevergoeding”, een “herstelbetaling” om het aangedane leed weer goed te maken. En dáár is het hen wellicht écht om te doen.

Eerlijk gezegd zie ik niet in waarom wij, de Belgen die nu leven, “excuses” zouden moeten aanbieden? Wij hebben niets verkeerd gedaan! Het valt niet te ontkennen dat de Belgen er vreselijk tekeer gegaan zijn, indertijd, in de periode van Leopold II, en ook nog daarna: in de jaren van 1885 tot na de Eerste Wereldoorlog. Of zoals koning Filip het verwoord heeft: “Dit regime stoelde op een - op zich niet te rechtvaardigen - verhouding van ongelijkheid. Het was gekenmerkt door paternalisme, discriminatie en racisme. En het gaf aanleiding tot wandaden en vernederingen.” Het is géén periode om trots op te zijn, de koloniale periode. Zó veel is wel duidelijk. Maar niemand van de plegers van die wandaden, en niemand van diegenen die er verantwoordelijk voor waren, is nog in leven. Niemand van ons heeft deel gehad aan de gruwelijke verminkingen, de onderdrukking, de uitbuiting, de vernederingen. En dus hoeft niemand van ons zich daar voor te excuseren. Of wel?

Trouwens: de Belgen zijn lang niet de enige koloniale onderdrukkers geweest. Hebben al die anderen al “spijt betuigd” of “excuses aangeboden”? Ik denk het niet, op een enkeling na. En hoe zit het in Noord-Amerika? Heeft enig Amerikaans president ooit zijn excuses aangeboden aan de inheemse bevolking die door de blanke kolonisatoren zo goed als uitgeroeid werd? Ik denk het niet.

Dit gezegd zijnde… Congo is ondertussen al meer dan zestig jaar onafhankelijk, gaat het daar nu beter dan 60 jaar geleden? Niet echt, hee! De infrastructuur die de Belgen er achter gelaten hebben, is zo goed als volledig vernield, kapot gegaan wegens gebrek aan onderhoud. De gezondheidszorg die de kolonisatoren er opgebouwd hadden, is helemaal verloren gegaan; de enkele klinieken die nog functioneren, worden door buitenlandse NGO’s gefinancierd en bestuurd. Het onderwijs is een ramp; en de enkele leraars die er nog zijn, moeten op giften rekenen om in hun levensonderhoud te voorzien, want de staat betaalt al lang geen lonen meer uit. Ook voor de politie of voor het leger is er geen geld meer, zodat die ofwel niets doen tegen geweld en misdaad, ofwel hun toevlucht nemen tot corruptie en afpersing. Er is geen centraal gezag meer, geen noemenswaardige industrie, geen logistiek. De immense bodemrijkdommen van het land worden weg geroofd door (meestal buitenlandse) bendes, en de plaatselijke bevolking wordt in de afgelegen gebieden geterroriseerd. En de centrale overheid? Die houdt zich al zestig jaar vooral bezig met zelfverrijking. Dat was zo met Mobutu, dat was zo met Kabila, dit is zo met Tshisekedi. Het is in de voorbije zestig jaar een constant gegeven geweest: de leiders hielden en houden zich onledig met corrupte en onfrisse praktijken die alléén hun eigen portefeuille dikker maken. Om hun bevolking, de gewone Congolezen, hebben zij zich nooit bekommerd.

Dan is de vraag eigenlijk: “Wie is het die zich nog het meest van al zou moeten excuseren tegenover de Congolese bevolking?”